Η ουσιαστική λειτουργία των δημοκρατικών θεσμών ως προϋπόθεση προστασίας του Περιβάλλοντος και της Πράσινη Ανάπτυξης

Τελευταία γίνεται όλο και περισσότερη συζήτηση για το νέο αναπτυξιακό μοντέλο που συνοψίζεται στην έννοια της «Πράσινης Ανάπτυξης ή Οικονομίας». Τόσο οι φορείς παραγωγής πολιτικής, όσο οι αυτόνομοι πολίτες συχνά δίνουν διαφορετικό περιεχόμενο(τεχνικό ή διαχειριστικό) στην Ανάπτυξη αυτή, ανάλογα με την ιδεολογική ή γενικότερη τοποθέτηση ή αντίληψη του καθενός, με αποτέλεσμα να δημιουργείται σύγχυση στην κοινωνία. Για το λόγο αυτό παρακάτω θα προσπαθήσουμε επιγραμματικά να αναφερθούμε στα θεμελιώδη εννοιολογικά φιλοσοφικά, πολιτικά και θεσμικά χαρακτηριστικά της, τα οποία αποτελούν το πλαίσιο για όποιον επιχειρεί να εξειδικεύσει το περιεχόμενο της «Πράσινης Ανάπτυξης», σε κάθε γεωγραφική κλίμακα, σε όλους τους τομείς της κοινωνικής, οικονομικής, πολιτιστικής, τεχνολογικής, πολιτικής ή άλλης δραστηριότητας.

Έτσι μπορούμε να πούμε ότι η Πράσινη Ανάπτυξη:

1. Έχει στο επίκεντρό της τον «άνθρωπο», σχεδιάζεται από «τα κάτω προς τα πάνω», από «το τοπικό επίπεδο στο κεντρικό».

2. Διευρύνει και εμβαθύνει τη δημοκρατία και τους θεσμούς της και πρόκειται για Δίκαιη, Τίμια και Υγιή Ανάπτυξη δεδομένου ότι εξασφαλίζει ισοτιμία στην πρόσβαση, κατανομή και χρήση των τοπικών διαθέσιμων πόρων, εμπεριέχοντας τη διαδικασία του «κοινωνικού ελέγχου» σε όλες τις κλίμακες εφαρμογής της μέσω της παρακολούθησης και ελέγχου π.χ με κοινά αποδεκτούς δείκτες.

3. Είναι «ολοκληρωμένη», γιατί αντιμετωπίζει ως αντικειμενικά ενιαία και αδιαίρετη τη φυσική και κοινωνικοοικονομική πραγματικότητα που διαμορφώνει η κοινωνία, η πολιτική, ο πολιτισμός, η οικονομία, η τεχνολογία και το περιβάλλον, το οποίο σέβεται, έχοντας πυξίδα την Κοινωνική δικαιοσύνη, στοχεύοντας την Οικονομική ευημερία και στην ελαχιστοποίηση του «οικολογικού αποτυπώματος» των ανθρώπινων παρεμβάσεων και τη μεγιστοποίηση των κοινωνικών ωφελειών.

4. Μεθοδολογικά κάνει πράξη το θεσμό του «δημοκρατικού προγραμματισμού», προϋποθέτοντας την ενημέρωση, ευαισθητοποίηση και κινητοποίηση των πολιτών στο πλαίσιο ευρείας, δομημένης κοινωνικής διαβούλευσης εξασφαλίζοντας τη μέγιστη κοινωνική νομιμοποίηση των αποφάσεων. Απαιτεί να τεθεί η αυτοδιοίκηση στο επίκεντρο διαχείρισης των τοπικών υποθέσεων, προϋποθέτοντας την ουσιαστική αποκέντρωση αρμοδιοτήτων, αλλά και ευθυνών. Η πορεία προς την Πράσινη Ανάπτυξη, μπορεί να χαρακτηριστεί από ένα σύνολο τεχνικές, κοινωνικές και πολιτικές διαδικασίες που εφαρμόζονται στην περιοχή αναφοράς. Και βέβαια το σύνολο των διαδικασιών αυτών τη διαφοροποιεί από τις κλασσικές αναπτυξιακές προσεγγίσεις οι οποίες συνήθως χαρακτηρίζονται μονοσήμαντα από τεχνικές διαδικασίες.

5. Αξιοποιεί το φυσικό, το πολιτισμικό και ανθρώπινο κεφαλαίο που η κάθε Περιφέρεια ή γεωγραφική κλίμακα σχεδιασμού διαθέτει, αποφεύγοντας την εισαγωγή και ενσωμάτωση ξένων αμφιβόλου ποιότητας και αποτελεσματικότητας προτύπων ή/ και φυσικών ή τεχνολογικών πόρων, αναδεικνύοντας τα συγκριτικά πλεονεκτήματα του κάθε τόπου και επενδύοντας σε αυτά.

6. Εγγυάται την Κοινωνική και Οικονομική Ανάπτυξη, τη Βιώσιμη Ανάπτυξη Πόλεων και Οικισμών και διασφαλίζει την Επαρκή πρόσβαση στις βασικές υποδομές και υπηρεσίες για όλους τους πολίτες.

7. Σε επίπεδο εφαρμογής θέτει τον αναπτυξιακό σχεδιασμό στη βάση του χωρικού σχεδιασμού και έχει αποτέλεσμα τόσο τα Τοπικά Ολοκληρωμένα Προγράμματα Ανάπτυξης (Τ.Ο.Π.Α), όσο τα Σχέδια Χωρικής - Οικιστικής Οργάνωσης Ανοιχτής Πόλης (Σ.Χ.Ο.Ο.Α.Π) ή άλλα Σχέδια Οργάνωσης του Χώρου στα οποία έχουν ενσωματωθεί οι παράμετροι και κατευθύνσεις του περιβαλλοντικού σχεδιασμού (διασφαλίζοντας πρακτικά την ουσιαστική προστασία και ανάδειξη του περιβάλλοντος) ρυθμίζοντας τις Χρήσεις Γης και κατανέμοντας την ανάπτυξη σε κάθε τόπο με δίκαιο τρόπο για το κοινωνικό σύνολο, μετά από ουσιαστικές συμμετοχικές διαδικασίες στο κοντινότερο για τον πολίτη διοικητικό επίπεδο, δηλαδή αυτό της τοπικής αυτοδιοίκησης.

Απαιτείται λοιπόν ένα νέο αποκεντρωμένο μοντέλο διοίκησης στο οποίο η τοπική αυτοδιοίκηση ενισχύεται θεσμικά και οικονομικά, προκειμένου να υλοποιήσει την νέα αυτή πραγματική περιφερειακή - τοπική ανάπτυξη. Είναι κοινή πεποίθηση πλέον ότι το νέο διοικητικό μοντέλο πρέπει να εξηγηθεί, να κατακτηθεί και επικυρωθεί από τους πολίτες για να έχει δυνατότατα κυβερνητικής εφαρμογής.

Συνεπώς αναζητείται ο «Οδικός Χάρτης» που θα μας οδηγήσει από το σύνθημα «μαζί με τους πολίτες για Αποκέντρωση - Ισχυρή Αυτοδιοίκηση – Πράσινη Περιφερειακή και Τοπική Ανάπτυξη και με βάση τις αρχές για Εγγύτητα στον πολίτη, Αναλογικότητα ευθυνών, Διαφάνεια Λειτουργιών, Κοινωνική Λογοδοσία και Επικουρικότητα θεσμών στην Αποκέντρωση εξουσίας και ευθύνης, την Περιφερειακή – Τοπική Ανάπτυξη και ειδικότερα την Πράσινη Ανάπτυξη, σύμφωνη με τα θεμελιώδη χαρακτηριστικά που αναφέρθηκαν προηγουμένως.

Η συμμετοχική προσέγγιση των διαδικασιών αποτελεί μονόδρομο σε αυτή την προσπάθεια. Η τοπική αυτοδιοίκηση πρέπει να διαδραματίσει τον καθοριστικό και αναντικατάστατο ρόλο του επισπεύδοντος μαζί με τις ενώσεις και την «κοινωνία των πολιτών» στην πορεία προς την «Πράσινη Ανάπτυξη». Εξάλλου όσο η τοπική αυτοδιοίκηση αποκτά σημαντικό ρόλο, τόσο και οι πολίτες θα συνειδητοποιούν τη σημαντικότητα της δικής τους συμμετοχής και επιλογής.

Με άλλα λόγια, αναφερόμαστε στην πλατφόρμα που πρέπει να εφαρμοστεί ώστε οι κοινωνικές ζυμώσεις σε τοπικό αρχικά επίπεδο, να αναδεικνύουν την ανάγκη της συντεταγμένης συμμετοχής ως απαρχή της λύσης των προβλημάτων και καθορισμού της τύχης των πολιτών.

Αναγνωρίζοντας ότι τα προβλήματα των τοπικών κοινωνιών αφορούν κυρίως θέματα που έχουν να κάνουν με τις σημερινές βασικές και σίγουρα με τις αυριανές διευρυμένες «αρμοδιότητες» της αυτοδιοίκησης, το επίπεδο της κοινωνικής διαβούλευσης εντοπίζεται κυρίως στα θέματα της βιώσιμης τοπικής οικονομικής και κοινωνικής ανάπτυξης(Πράσινης Ανάπτυξης). Ένα συντεταγμένο μοντέλο προσέγγισης των θεμάτων αυτών αποτελεί η εφαρμογή της Habitat Agenda στο επίπεδο της τοπικής αυτοδιοίκησης.

Σε επίπεδο εφαρμογής, κάθε φορέας τοπικής αυτοδιοίκησης πρέπει στο άμεσο χρονικό διάστημα να ενεργοποιήσει διαδικασίες που βασίζονται στα παραπάνω φιλοσοφικά, πολιτικά και θεσμικά χαρακτηριστικά που εγγυώνται την ασφαλή, απαρέγκλιτη και συντεταγμένη πορεία προς την Πράσινη Ανάπτυξη σε όφελος των πολιτών, του φυσικού και ανθρωπογενούς περιβάλλοντος και όχι των οργανωμένων οικονομικών συμφερόντων που καραδοκούν να απομυζήσουν κερδοσκοπικά τους όποιους απομείναντες τοπικούς φυσικούς και κοινωνικούς πόρους, επιστρέφοντας στο περιβάλλον και το κοινωνικό σύνολο τα κάθε είδους απόβλητα της δραστηριότητάς τους.

Κάτω από αυτές τις προϋποθέσεις η Πράσινη Ανάπτυξη μπορεί να αποτελέσει τη μόνη αξιόπιστη λύση απέναντι στον ανελέητο και εντεινόμενο διεθνή ανταγωνισμό, στην απληστία της οικονομικής μεγέθυνσης αλλά και απάντηση στις σύγχρονες προκλήσεις όπως την κλιματική αλλαγή, τη βιοποικιλότητα, την εξάντληση των υδάτινων πόρων κλπ. Αποτελεί την ελπιδοφόρα προοπτική, στο μέσον της «παγκόσμιας» σημερινής κρίσης, για το μέλλον κάθε μικρού τόπου, κάθε χώρας, της γης μας.

Βιώσιμη τοπική ανάπτυξη με συμμετοχικές διαδικασίες

Κατά καιρούς η Κυθηραική κοινωνία έχει αναστατωθεί από διάφορα θέματα, τα οποία εμφανίζονται «ξαφνικά», μας απασχολούν έντονα για κάποιο χρονικό διάστημα και ακολούθως μπαίνουν στο περιθώριο της σκέψης μας, αντικαθιστούμενα από κάποιο νέο. Ενδεικτικά αναφέρω, το δασικό, το περιβάλλον, τις ανεμογεννήτριες, το συγκοινωνιακό, τα θέματα της Εγχωρίου, τα κρίσιμα έργα υποδομής και η προτεραιότητάς τους(ΧΥΤΑ, βιολογικοί καθαρισμοί, σχολεία, σφαγεία κλπ), αρχαιολογικά και πολιτιστικά γενικότερα θέματα κλπ. Σε κάθε περίπτωση, διαχρονικά άλυτα τα θέματα αυτά, από το επικοινωνιακό προσκήνιο ή το σιωπηλό παρασκήνιο, φρενάρουν την ανάπτυξη και την πρόοδο του νησιού και των Κυθηρίων.

Αν εξετάσουμε τα κοινά χαρακτηριστικά όλων αυτών των θεμάτων – προβλημάτων θα διαπιστώσουμε ότι, ενεργοποιούνται από εξωγενής κυρίως σε σχέση με το νησί παράγοντες, η τοπική ηγεσία αντιμετωπίζει τα θέματα κατασταλτικά και γενικότερα έπεται των εξελίξεων ενώ επί δεκαετίες σέρνονται και συμπαρασύρουν όλη την Κυθηραική κοινωνία.

Τελικά τα περισσότερα για να μην πω όλα τα προβλήματα του νησιού, έρχονται σαν αποτέλεσμα της έλλειψης στρατηγικού τοπικού σχεδιασμού από τους θεσμικούς φορείς του, γεγονός που επιτρέπει στον οποιονδήποτε καλοπροαίρετο αλλά και κακοπροαίρετο οικονομικό κερδοσκόπο ή έμπορο ελπίδων να αιφνιδιάζει και αναστατώνει την τοπική κοινωνία. Χαρακτηριστικό τελευταίο παράδειγμα αποτελεί η προσπάθεια χωροθέτησης μεγάλου αριθμού ανεμογεννητριών στο νησί.

Ας σκεφτούμε πόσο καλλίτερα θα ήταν αν ο Δήμος μας είχε καταστρώσει τα προηγούμενα χρόνια ένα σχέδιο χρήσεων γης μετά από ανοιχτή και συμμετοχική με τους πολίτες διαβούλευση και είχε προσδιορίσει αν πρέπει και σε ποιες περιοχές πιθανόν θα μπορούσαν να εγκατασταθούν ανεμογεννήτριες, αφενός προστατεύοντας το περιβάλλον και τη χρήση των παρακείμενων ιδιοκτησιών, αλλά μη εμποδίζοντας παράλληλα την αξιοβίωτη ανάπτυξη. Ομοίως θα μπορούσαν σε τοπικό επίπεδο να είχαν καθοριστεί οι περιοχές που έχουν δασικά χαρακτηριστικά οι οποίες να προστατεύονται και να μην εμφανίζεται κάθε τόσο η δασική υπηρεσία και να χαρακτηρίζει τα πάντα δασικά, αλλά στο τέλος να μένουν απροστάτευτα. Δεν είναι δυνατόν μέσα στη δεκαετία 1990-2000 τα δάση στο νησί να αυξήθηκαν από 20% σε 58% της συνολικής έκτασης του νησιού.!!!!! Και να σκεφτούμε ότι ήδη καταρτίζεται από το ΥΠΕΧΩΔΕ το πρώτο «Δασολόγιο», ενσωματώνοντας αποκλειστικά ότι τις τελευταίες δεκαετίες έχει χαρακτηριστεί «αναδασωτέο» από τις δασικές υπηρεσίες του κράτους. Αναρωτιέμαι μήπως η εξέλιξη αυτή μας αφορά και μάλιστα άμεσα?

Θεσμικά παρέχεται λύση για το σύνολο των προβλημάτων αυτών. Τη λύση υποδεικνύουν σα δικαίωμα και υποχρέωση οι Νόμοι 2508/1997 και 2742/1999, με τη θεσμοθέτηση των Σχεδίων Χωρικής και Οικιστικής Ανάπτυξης Ανοιχτής Πόλης(Σ.Χ.Ο.Α.Α.Π), που προβλέπουν για τους Καποδιστριακούς Δήμους της Χώρας.

Τα σχέδια αυτά δίνουν τη δυνατότητα στις τοπικές κοινωνίες να καθορίζουν μέσα από την τοπική συμμετοχική καθολική δημοκρατική διαβούλευση υπό την αιγίδα του τοπικού θεσμικού φορέα(Δήμου), τις χρήσεις της γης, δηλαδή τι δραστηριότητα μπορεί να αναπτυχθεί και πού στο νησί.

Η υποχρεωτική συμμετοχή των πολιτών θα εξασφάλιζε την μέγιστη νομιμοποίηση των αποφάσεων και την αποτροπή των οποιονδήποτε «αδικιών» θα μπορούσαν να προκύψουν. Επίσης θα αδυνάτιζε την επιρροή οποιονδήποτε θεσμικών ή εξωθεσμικών κέντρων έξω από το νησί, τα οποία διαχρονικά με βάση την πολύ προσωπική οπτική τους και συμφέρον, ρυθμίζουν αποσπασματικά τις χρήσεις γης στο νησί, ζημιώνοντας τους πολλούς και ανύποπτους πολίτες. Είναι πραγματικά σπατάλη συχνά να καταναλώνεται τόση ενέργεια και προσπάθεια σε μορφή διαμαρτυρίας και να μην ενσωματώνεται αυτή η ενέργεια στο επίπεδο του σχεδιασμού και πάντως πριν τη λήψη των όποιων αποφάσεων, πολύ περισσότερο δε, όταν αφορά αποφάσεις για την τύχη του νησιού τα πολλά επόμενα χρόνια.

Η ουσιαστική συμμετοχή προσώπων ή φορέων στο πλαίσιο μιας γνήσια δημοκρατικής διαδικασίας, έχει καθοριστική σημασία για την επίλυση συγκρούσεων και ανταγωνιστικών τάσεων, όπου αναπόφευχθα υπάρχουν ως προς την πρόσβαση, κατανομή και χρήση των τοπικών αναπτυξιακών πόρων, στο πλαίσιο της διαδικασίας που οδηγεί στην Ολοκληρωμένη ανάπτυξη.

Εξάλλου δεν πρέπει να αγνοούμε ότι η χωροταξία, δηλαδή ο καθορισμός των χρήσεων γης, είναι η επιστήμη που καθορίζει, ρυθμίζει και κατανέμει την ανάπτυξη σε κάθε τόπο με δίκαιο τρόπο για το κοινωνικό σύνολο. Και βέβαια μόνο μέσα από αυτή τη διαδικασία προστατεύεται αποτελεσματικά και συνολικά το φυσικό και πολιτιστικό μας περιβάλλον, το οποίο αποτελεί την πρώτη ύλη της βαριάς μας βιομηχανίας, του τουρισμού.

Τα παραπάνω μόνο μέσα από ένα συντεταγμένο πλαίσιο τεχνικής, κοινωνικής και θεσμικής στο επίπεδο του Δήμου, διαδικασίας θα μπορούσαν να αντιμετωπιστούν. Τα αποτελέσματα της διαδικασίας θα μπορούσε μέσα από ένα ανοιχτό Πανκυθηριακό συνέδριο να εμπλουτιστούν και νομιμοποιηθούν, όπως κατεπενάληψη στο παρελθόν έχω προτείνει.

Έτσι, μέσω εξαντλητικού διαλόγου και ανοιχτής δημοκρατικής διαβούλευσης θα δρομολογηθεί η επίλυση χρόνιων προβλημάτων του νησιού, θα προστατευτεί το φυσικό και πολιτιστικό μας περιβάλλον σε αρμονία με την Αξιοβίωτη Ανάπτυξη και τελικά θα διασφαλιστεί η κυριότητα και αξία της προσωπικής περιουσίας του κάθε Τσιριγώτη.

Προς την κατεύθυνση αυτή, σαν ελάχιστη συμβολή αρχικά δεσμεύομαι να δημοσιοποιήσω προσεχώς, τα αποτελέσματα σχετικής μελέτης που εκπόνησα για την Ολοκληρωμένη Αξιοβίωτη Τοπική Ανάπτυξη μικρών νησιών(εστιάζοντας στο νησί των Κυθήρων), η οποία τεκμηριώνει τα παραπάνω αναγραφόμενα. Το σύνολο της μελέτης αυτής ελπίζω ότι θα εκδοθεί σύντομα σε έντυπη μορφή.


Με εκτίμηση

Στάθης Εμμανουήλ
Διπλ/χος Μηχ/γος & Πολ/κος Μηχανικός
Msc Περιβαλλοντικό Σχεδιασμό Πόλεων και Κτιρίων
Νομαρχιακός Σύμβουλος Πειραιά